มณีรัตน์ การเกษม (หมอลำมณีรัตน์ แก้วเสด็จ) (หมอลำกลอน)

นางมณีรัตน์ การเกษม หรือเป็นที่รู้จักกันดีในนาม “หมอลำมณีรัตน์ แก้วเสด็จ” เกิดเมื่อวันที่ ๒๔พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๙๒ ที่บ้านยางคำ ตำบลสระใคร อำเภอสระใคร จังหวัดหนองคาย

นางมณีรัตน์ การเกษม เป็นสายเลือดศิลปินหมอลำ ผู้มีใจรักและชื่นชอบศิลปะการแสดงหมอลำมาตั้งแต่วัยเยาว์ โดยได้รับแรงบันดาลใจและการถ่ายทอดมรดกด้านศิลปะการขับร้องหมอลำจากบิดา มารดาและพี่ชายของตน ซึ่งเป็นหมอลำใหญ่ (หมอลำสุนทร ชัยรุ่งเรือง) ด้วยทุนทางวัฒนธรรมที่มีอยู่ในสายเลือด และความมุ่งมั่น ตั้งใจในการฝึกหัด ทำให้นางมณีรัตน์ การเกษม สามารถรับงานการแสดงหมอลำได้ตั้งแต่อายุเพียง ๑๔ ปี โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อได้ร่วมแสดงกับหมอลำสุนทร ชัยรุ่งเรือง สร้างความประทับใจแก่ผู้ชมเป็นอย่างมาก เนื่องจากเสียงขับลำและลีลาการแสดงที่สามารถเข้าถึงอารมณ์และบทบาทของตัวนาง ได้เป็นอย่างดี เมื่ออายุ ๑๗ ปี นางมณีรัตน์ การเกษม ได้รับงานการแสดงหมอลำด้วยตนเอง หลายครั้ง ที่จะต้องลำคู่กับฝ่ายชาย ซึ่งไม่เคยลำคู่กันมาก่อน แต่มีความสามารถที่เจนจัดปฏิภาณไหวพริบที่ยอดเยี่ยม จนเป็นที่ยอมรับและได้รับการยกย่องจากหมอลำใหญ่ฝ่ายชายว่า “เป็นหมอลำหญิงที่มีปฏิภาณและการแก้ไขปัญหาบนเวทีที่ดีมาก”

นอกจากความสามารถที่กระจ่างชัดจากเวทีการแสดงหมอลำแล้ว หลักฐานเชิงประจักษ์ที่แสดงให้เห็นถึงความสามารถด้านการขับร้องหมอลำของ นางมณีรัตน์ การเกษม คือรางวัลเกียรติยศต่าง ๆ อาทิ รางวัลชนะเลิศการประกวดหมอลำกลอนแห่งประเทศไทย ในงานเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ณ จังหวัดขอนแก่น รางวัลชนะเลิศ ประเภทหมอลำหญิง งานประกวดหมอลำแห่งประเทศไทย ณ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย จากสำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ จากภูมิปัญญาสู่การประยุกต์และการสร้างสรรค์ทางวัฒนธรรม เพื่อให้ศิลปะการแสดงหมอลำคงอยู่ นางมณีรัตน์ การเกษม ได้สร้างความเป็นอัตลักษณ์ของหมอลำมณีรัตน์ โดยการนำปรากฏการณ์ของบ้านเมืองที่กำลังเกิดขึ้นมาใช้เป็นเรื่องราวในการแสดงหมอลำ ทำให้กลอนลำมีความทันสมัยและเป็นที่นิยม เช่น กลอนลำเต้ยบัมพ์ที่สะท้อนให้เห็นถึงความนิยมในการเต้นบัมพ์ของวัยรุ่นไทยสมัยนั้น ทำให้วัยรุ่นนิยมและชื่นชอบหมอลำกลอนเป็นอย่างมาก และเป็นผู้ที่ “พัฒนาหมอลำกลอนเป็นแบบหมอลำซิ่ง แต่ก็ยังไม่ทิ้งขนบธรรมเนียมการเล่นหมอลำกลอน” โดยการแทรกการลำแบบเก่า เพื่อไม่ให้การลำแบบหมอลำกลอน สูญหายไป

ปัจจุบันนางมณีรัตน์ การเกษม ยังคงเผยแพร่ศิลปะการแสดงหมอลำ และทำคุณประโยชน์แก่ชุมชนและสังคม โดยการเป็นครูผู้ถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านศิลปะการแสดงหมอลำแบบขนบให้แก่สถาบันการศึกษาต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง นางมณีรัตน์ การเกษม (หมอลำมณีรัตน์ แก้วเสด็จ) จึงสมควรได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (หมอลำกลอน) ประจำปีพุทธศักราช ๒๕๕๘ จากมหาวิทยาลัยขอนแก่น เพื่อเป็นเกียรติประวัติสืบไป